Bes (Appel)

LET OP: Invasief!
Dit betekent dat de soort van nature niet in Nederland voorkomt, zich snel vermeerderd en schadelijk is voor inheemse soorten. Invasieve soorten zorgen voor veel schade en overlast omdat ze sterk woekeren en moeilijk te bestrijden zijn. En daarom mogen deze invasieve soorten niet in het buiten gebied geplant worden. Ook raden we aan om ze niet in je tuin te planten om zo verspreiding te voorkomen. Er zijn soms elke uitzonderingen van planten van invasieve soorten. Deze staan bij de plant beschrijving hieronder. Lees hier meer over inheemse, uitheemse en invasieve exoten.
Terug naar overzicht

Algemene kenmerken van een Bes (Appel)

De appelbes (Aronia) komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika en behoort tot de rozenfamilie (Rosaceae). Rond 1900 werd de vitaminerijke, gezonde vrucht voor het eerst verbeterd voor de commerciële fruitteelt in Oost-Europa en in plantages aangeplant. De laatste jaren wordt de appelbes hier ook steeds meer gekweekt voor farmaceutische doeleinden of de levensmiddelenhandel. Hij is nauw verwant aan onze inheemse bergas of lijsterbes (Sorbus aucupariaen kan er zelfs mee kruisen. 

De appelbes kan in 3 verschillende soorten worden opgesplitst:
– De gewone appelbes, Aronia arbutifolia (rode vruchten)
– De zwarte appelbes, Aronia melanocarpa (zwart/paarse vruchten)
– Hybride appelbes, Aronia × prunifolia (auberginekleurige vruchten)

De Appelbes wordt vooral in laagveenmoerassen gevonden en is daar invasief. Dus niet aanplanten rondom en in laagveenmoerassen. 

De appelbes is een middelgrote, loofrijke struik die behoort tot de rozenfamilie (Rosaceae). Hij kan een hoogte van 1,5 tot 3 meter bereiken en heeft een stevige, ronde vorm. De takken zijn vaak bruin en vertakken zich goed, wat zorgt voor een dichte groei. De Appelbes heeft witte tot crèmekleurige bloemen die in trossen groeien en een ideale voedselbron zijn voor bijen in het voorjaar. De bloemen ontwikkelen zich tot kleine vruchten die sterk lijken op lijsterbessen of appels (Malus) in miniatuur formaat.

Kenmerken


Hoe plant je een Bes (Appel)

De appelbes (Sorbus‑soorten, waaronder Sorbus aucuparia en diverse kruisingen) is een struik of kleine boom die inheems is in Europa en Azië. De soort wordt gewaardeerd om zijn eetbare bessen, die na verwerking geschikt zijn voor jam, gelei, siroop of zelfs fermentatieproducten. Daarnaast trekken de bessen vogels aan, wat bijdraagt aan biodiversiteit en natuurlijke verspreiding van zaden binnen een voedselbos. De struik kan ook schuilplaatsen bieden voor vogels en insecten en past goed in combinaties met andere bomen, struiken en vaste planten.

Toch vraagt de appelbes om voorzichtigheid. Volgens het WUR-rapport Richtlijnen voor risicobeperking invasieve exoten in agroforestry (2022) kan de soort op veen- en zandgrond lokaal invasief zijn. Hier breidt hij zich sterk uit, terwijl aanplant op kleigrond veiliger wordt geacht. De invasiviteit van kruisingen is nog moeilijk voorspelbaar, waardoor uit voorzorg alle soorten op de negatieflijst staan. Verspreiding via vogels kan bovendien leiden tot onverwachte vestiging buiten het beheerde perceel.

Voor voedselbossen betekent dit dat appelbes nuttig kan zijn, mits geplant op kleigrond of gecontroleerde locaties, met regelmatige monitoring van zaailingen en uitlopers. Zo kan de soort bijdragen aan voedsel, biodiversiteit en esthetiek, zonder het risico op invasie te vergroten.

Vanaf midden november planten, bij voorkeur voor de grootste kou. Maak het plantgat iets breder dan de wortels van de bes en bedek de wortels weer met aarde.

Plantafstand: 1 – 1,5 m voor hagen en groepsbeplantingen; 3 – 4 m in solitaire opstelling.

Hoe oogst je een Bes (Appel)

Worteluitlopers uitgraven. Knip stekken af van de plant en laat deze wortelen in water.

Verzorgen en snoeien van je Bes (Appel)

De appelbes is relatief eenvoudig te onderhouden, vereist weinig snoei en is resistent tegen veel voorkomende ziekten en plagen.

Elk jaar de hangende twijgen, verzwakte takken, overvolle stengels of zieke takken verwijderen. Het doel is om na 4 jaar 16 tot 20 gezonde takken te hebben die in de jaren erna geleidelijk verjongt kunnen worden.

 

Waar groeit een Bes (Appel)

De optimale standplaats voor appelbes is volle zon tot enigszins in de schaduw op licht zure, matig tot licht zanderige en goed waterhoudende, humusrijke grond. De pH-waarde moet tussen 5,8 en 6,5 liggen. Groeit van nature veel in laagveenmoerassen, bij bospaden, bosranden en struwelen.


Algemeen

Origine
Uitheems
Invasief
Boomtype Struik

Lengte en leeftijd

Lengte in ca. 10 jaar 1 tot 2 Meter
Voortplantingsrijp in hoeveel jaar 2 tot 15 Jaar
Maximale leeftijd 20 tot 40 Jaar
Benodigde ruimte als solitair 1 tot 2m2
Groeisnelheid

Vermeerdering

Boom is zelfbestuivend Ja
Voortplantingsmethode
Maakt afleggers
Te stekken (stek is tussen de 5 en 50cm)
Voortplantingssnelheid

Voortplantingssnelheid

1. Zeer lage voortplantingssnelheid. Plant verspreidt zich bijna niet, heeft weinig zaden of vegetatieve verspreiding (bijv. bomen met zware zaden).
2. Lage voortplantingssnelheid. Verspreiding via beperkte zadenproductiel of specifieke omstandigheden vereist
3. Gemiddelde voortplantingssnelheid. Regelmatige verspreiding, afhankelijk van ! wind, water of dieren, met gematigde snelheid (bijv. Paardenbloem).
4. Hoge voortplantingssnelheid. Veel zaden en meerdere verspreidingsstrategieen (wind, vogels, vegetatief). Koloniseert snel open plekken
5. Zeer hoge voortplantingssnelheid. Invasieve soorten die zich explosief verspreiden over grote afstanden (bijv. Japanse duizendknoop).

Snoeiperiode

Deze boom is bladhoudend Ja
Zomer april tot september
Winter oktober tot maart
Bladvormen Elliptisch
Gemakkelijk te snoeien Ja

Kenmerken Bast zaailing (50-200cm)

Lenticellen Ja
Kleur

Kenmerken Knop (50-200cm)

Kleur
Knop stand
Afwisselend
Knop vorm
Ovaal

Overige

Wortel
Diep en breed wortelend
Bloei
Heeft bloemen
Heeft vruchten
Windgevoeligheid trees.wind_sensitive.not_sensitive

Ziektes

Is gevoelig voor de volgende ziekten
Meeldauw
Bladvlekkenziekte

Oogst/herkenning in de winter

Soms zitten de glanzende, zwarte bessen nog aan de struik. De bast is donkerbruin tot grijsachtig. De takken zijn stevig en kunnen licht krommend zijn.

Lichtbehoefte van de Bes (Appel)

De Bes (Appel) gedijt het beste onder deze lichtomstandigheden.
  • trees.sun

    • Geschikte grondsoorten voor de Bes (Appel)

    In dit overzicht kun je terugvinden in welke soorten grond de Bes (Appel) het beste groeit.
    Grondsoort Geschiktheid
    Lichte klei
    Zware klei
    Zand
    Veen
    Leem
    Moerig op zand
    Lichte zavel
    Zware zavel

    Geschikte waterstand voor de Bes (Appel)

    Een (grond)watertrap geeft aan hoe diep het grondwater doorgaans onder het maaiveld staat. Hoe hoger het Romeinse cijfer, hoe dieper het grondwater staat.
    I
    II
    III
    IV
    V
    VI
    VII
    VIII

    Geschikte zuurtegraad voor de Bes (Appel)

    Elke grondsoort heeft een bepaalde zuurtegraad, gemeten in pH-waarden. De Bes (Appel) kun je planten in een bodem die valt in dit bereik:
    0.0
    0.5
    1.0
    1.5
    2.0
    2.5
    3.0
    3.5
    4.0
    4.5
    5.0
    5.5
    6.0
    6.5
    7.0
    7.5
    8.0
    8.5
    9.0

    Voedingsbehoefte Bes (Appel)

    Sommige bodemsoorten bieden meer voedselrijkdom dan andere.
    1.0
    1.5
    2.0
    2.5
    3.0
    3.5
    4.0
    4.5
    5.0
    5.5
    6.0
    6.5
    7.0
    7.5
    8.0
    8.5
    9.0
    1. Zeer voedselarme bodem
    2. Zeer voedselarme tot voedselarme bodem
    3. Voedselarme bodem
    4. Voedselarme tot matig voedselrijke bodem
    5. Matig voedselrijk bodem
    6. Matig voedselrijk tot voedselrijke bodem
    7. Voedselrijke bodem
    8. Uitgesproken voedselrijke bodem
    9. Zeer uitgesproken voedselrijke bodem

    Vochtigheid

    Staat Bes (Appel) graag met zijn wortels in extreem droge (1.0) of natte (9.0) bodem?
    1.0
    1.5
    2.0
    2.5
    3.0
    3.5
    4.0
    4.5
    5.0
    5.5
    6.0
    6.5
    7.0
    7.5
    8.0
    8.5
    9.0
    1. Extreem droge bodems
    2. Extreem droge tot droge bodems
    3. Droge bodems
    4. Droge tot droge/vochtige bodems
    5. Droge/vochtige bodems
    6. Droge/vochtige tot vochtige bodems
    7. Vochtige bodems
    8. Vochtige tot natte bodems
    9. Natte bodems

    Bij welke streek past deze boomsoort?

    0 = niet ingevuld, 1 = ongeschikt, 5 = zeer geschikt
    Streek Geschiktheid
    Wadden en noordelijke duinstreek (duinstreek ten noorden van Bergen): TEXEL
    Drents Plateau en Friese Wouden: SMILDE
    Friese en Groningse zeeklei: FRANEKER EN LOPPERSUM
    Friese Meren tot Weerribben: SNEEK EN GIETHOORN
    Reestdal: OUD-AVEREERST
    Vechtdal: OMMEN
    IJsseldal: DEVENTER
    Regge en Sallandse Heuvelrug: NIJVERDAL
    Twente: DENEKAMP
    Achterhoek: WINTERSWIJK
    Gelderse Poort en Pannerden (Oostelijke Rijn: Millingerwaard, Ooijpolder tot Arnhem): LOO
    Rijk van Nijmegen (Stuwwallen m.u.v. Rijn en Maas): BERG EN DAL
    Brabantse Maasstreek: HAARSTEEG
    Limburgse Maasstreek: TEGELEN
    Brabantse zandgronden: BREDA EN EINDHOVEN
    De Peel: VENHORST
    Limburgs heuvelland: VALKENBURG
    Zeeuwse zandgronden: BURGH-HAAMSTEDE
    Zuidwestelijke zeekleipolders (Zeeuwse en Zuid-Hollandse zeekleipolders): ACHTHUIZEN
    Laaglandrivieren (Rotterdam, Dordrecht, de Lek, de Betuwe): ALBLASSERDAM EN ECHTELD
    Centrale stuwwallen (Het Gooi, Utrechtse Heuvelrug, Veluwe en Gelderse Vallei): HILVERSUM EN OTTERLO
    IJsselmeerpolders en Zuiderzeedijken: DRONTEN
    Hollands en Utrechts laagveengebied: BROEK IN WATERLAND EN NIEUWKOOP
    West-Friesland: SPANBROEK
    Kalkrijke Hollandse duinstreek: VELSEN-NOORD EN WASSENAAR
    Kop van Overijssel

    Toe te passen in landschappen

    0 = niet ingevuld, 1 = ongeschikt, 5 = zeer geschikt
    Landschap Geschiktheid
    Voedselbos
    Haag
    Heg
    Bos
    Voederhaag
    Achtertuin
    Kleine achtertuin
    Solitair
    Houtwal

    Cultuurhistorische waarde

    0 = niet ingevuld, 1 = laag, 9 = hoog

    Insecten

    Hoeveel insecten leven er gemiddeld op deze boom/plant?
    Welke insecten groepen leven op deze boom/plant?
    Bijen
    Kevers
    Wordt deze soort als waardplant voor insecten gebruikt? Nee
    Voor welke insecten is deze soort een waardplant?

    Vogels

    Gemiddeld aantal vogels per boom/plant?
    Welke soorten vogels leven van deze boom/plant??

    Zoogdieren

    Gemiddeld aantal zoogdieren per boom/plant?
    Welke soorten zoogdieren leven op deze boom/plant?
    Zijn er zoogdieren afhankelijk van deze soort? Nee
    Welke soorten zoogdieren zijn er afhankelijk van deze boom/plant?

    Bloeiperiode

    Zomer mei tot juni

    Boomsoorten

    Boomsoorten waarbij deze boom graag staat

    Geschikt voor zoogdieren?

    giftig, 1 = ongeschikt, 5 = zeer geschikt
    Zoogdier Geschiktheid
    Paard
    Mens
    Geit
    Herbivore knaagdieren
    Kip
    Koe
    Schaap
    Varken
    Eekhoorn
    Dassen
    Bevers
    Fret
    Hert
    Hond
    Kat
    Muis
    Ree
    Vossen
    Zwijn

    Toelichting

    Eetbaarheid

    • Giftig: Deze boom of struik is giftig voor zoogdieren en absoluut ongeschikt om te eten.
    1. Zeer ongeschikt: Deze boom of struik is ongeschikt voor consumptie door zoogdieren en kan schadelijk zijn.
    2. Ongeschikt: Deze boom of struik is meestal ongeschikt voor consumptie door zoogdieren en kan nadelige effecten hebben.
    3. Matig geschikt: Deze boom of struik is in beperkte mate geschikt als voedsel voor zoogdieren, mogelijk met bepaalde risico's of beperkingen.
    4. Geschikt: Deze boom of struik is over het algemeen geschikt als voedsel voor zoogdieren, met weinig tot geen risico's.
    5. Zeer geschikt: Deze boom of struik is zeer geschikt als voedsel voor zoogdieren, veilig en van hoge voedingswaarde.


    Stam hoogte

    Gemiddelde stam hoogte (hg) van de grondvlakmiddenboom

    van - tot, in hele meters, gemiddelde

    Informatie niet beschikbaar

    Stam diameter

    (dg) (1,30m) van de grondvlakmiddenboom.

    van - tot, in hele centimeters, gemiddelde

    Informatie niet beschikbaar

    Biomassa bovengronds

    in hele kg

    Informatie niet beschikbaar

    Biomassa ondergronds

    in hele kg

    Informatie niet beschikbaar

    Stoffenbinder

    Welke stoffen kunnen worden gebonden of opgenomen?
    CO2
    Fijnstof

    Koolstofattractie (kf)

    (dg) (1,30m) van de grondvlakmiddenboom Loofbomen (Kf = 0,48)

    Opwarming

    Deze boom is goed bestand tegen de opwarming (plus 3 graden) van ons klimaat en past in de toekomst van ons klimaat (hitte en droogte bestendig) en past in de toekomst ook goed in Nederland. Ja
    CO2
    Fijnstof

    CO2

    0. niet ingevuld
    1. geen vastlegging
    2. geringe vastlegging
    3. matige vastlegging
    4. veel vastlegging
    5. zeer veel vastlegging

    Fijnstof

    0. niet ingevuld
    1. geen wegvangcapaciteit
    2. geringe wegvangcapaciteit
    3. matige wegvangcapaciteit
    4. grote wegvangcapaciteit
    5. zeer grote wegvangcapaciteit

    Zo ziet een volwassen Boom Bes (Appel) eruit

    Appelbes

    Zo zien de vruchten van een Bes (Appel) eruit

    Vruchten Appelbes

    Zo ziet een Bes (Appel) in bloei eruit

    Bloeiwijze

    Zo ziet het blad van een Bes (Appel) eruit

    Blad Appelbes